Όλοι γνωρίζουμε τους αγώνες που έδωσε η αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη ενάντια στην δικτατορία, από το Παρίσι ως το Μόντρεαλ έδινε συναυλίες για να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια γνώμη. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας έβαλε σκοπό της ζωής της την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο . Είναι η γυναίκα που μας έμαθε να μην τα λέμε Ελγίνεια αλλά Μάρμαρα του Παρθενώνα. Λίγοι ξέρουν ότι πολύ πριν την Μελίνα, ο Καβάφης είχε θέση δημόσια θέμα στους Άγγλους την επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα, όπως και την απελευθέρωση της Κύπρου.
Ο Βάρναλης συμβούλευε , κάθε γνώμη ενός δημιουργού πρέπει να τοποθετείτε μέσα στο πνεύμα της εποχής του, έπειτα μέσα στο πνεύμα της δικής του τέχνης ,και τέλος στην αισθητική του εξέλιξη. Ποιο ήταν όμως το πνεύμα της εποχής;
Η Αίγυπτος ήταν ένα βρετανικό προτεκτοράτο, λογοκρισία, αστυνομοκρατία, οι μυστικές υπηρεσίες κυβερνούσανε, δεν έδιναν ούτε άδεια έκδοσης εφημερίδας αν δεν πρόσκειται φιλικά προς τα αγγλικά συμφέροντα.
Το παροικιακό κεφάλαιο εκτελεί χρέη πολύτιμου υπηρέτη, ασχολείται στην αρχή με τις θαλάσσιες μεταφορές και αργότερα με το βαμβάκι, καμία ελπίδα για ανεξάρτητη ελληνική οικονομική πολιτική στην Αίγυπτο. Οι Άγγλοι κρατούν για τον εαυτό τους το εμπόριο και δεν βλέπουν την ελληνική παροικία με καλό μάτι. Στις 15 Μαρτίου 1891 δημοσιεύεται « Η Ελληνοαιγυπτιακή Σύμβαση» που απαγορεύει την εισαγωγή ελληνικών καπνών στην Αίγυπτο. Δριμύτατες επικρίσεις για τον Τρικούπη και τους Άγγλους. Με υπόδειξη των Άγγλων ετοιμάζεται νομοσχέδιο εις βάρος του ελληνισμού για περιορισμό της ελληνικής ιθαγένειας και της ετεροδικίας, νέοι αστυνομικοί κανονισμοί για τα νυχτερινά κέντρα και νέους φόρους ειδικότητας.
Ο Κ.Π.Καβάφης είχε να γράψει ποίηση πέντε χρόνια, πενθούσε και τον πρόσφατο θάνατο του αδελφού του Πέτρου Ιωάννη. Τι είναι αυτό που τον βγάζει από το πένθος και την απραξία και πιάνει την πέννα. Εμφανίζεται στο μεγαλύτερο λογοτεχνικό περιοδικό της Αγγλίας Nineteenth Century ένα κείμενο περί αστεϊσμού για την επιστροφή των μνημείων στην Ελλάδα από τον Νώουλς διευθυντή του ( έχουν προηγηθεί και κάποιες ύβρεις από την βασίλισσα του Βελγίου σε βάρος του ελληνικού λαού ) και ο Καβάφης του απαντάει γεμάτος αγανάκτηση, τον αποκαλεί υβριστή, ελαφρόμυαλο και μικρόψυχο. Υπερασπίζεται τις ελληνικές κυβερνήσεις και τελειώνει, δικά μας είναι ότι θέλουμε τα κάνουμε. Ο Φόρστερ λόγιος της εποχής προσυπογράφει το κείμενο του Καβάφη με επιστολή του στο περιοδικό και τους θέτει εμπρός στο δίλημμα του πολιτισμού τους. Ο Φρειδερίκος Χάρισον έγραψε Απόδοτε τα Ελγίνεια Μάρμαρα. Ο Κ.Π.Καβάφης δεν τους απαντάει με ποίηση όπως έκανε στην περίπτωση του Ντινσουάι ( μαρτυρικό χωριό που εκτελέστηκαν αθώοι φελάχοι ) αλλά με μαχόμενη δημοσιογραφία. Στις 27 Μαρτίου 1891 παρότι ήταν δημόσιος υπάλληλος με Άγγλους προϊσταμένους γράφει την πρώτη επιστολή.
Εν τη εξάψει του ο κ. Νώουλς τι δεν λέγει! Εκθειάζει την κλοπή του Έλγιν και η ευγνωμοσύνη του είναι ευλάβεια και φροντίδα προς τα αρχαία μνημεία Δεν αναγράφω περισσοτέρας εκ των παρατηρήσεων του κ. Νώουλς. Είναι της αυτής ποιότητας και αι επίλοιποι . Ο ανήρ εις άλλας περιστάσεις απέδειξεν ότι δεν αμοιρεί παιδείας, ορθής κρίσεως, και άλλων φιλολογικών προσόντων. Εκθειάζει το βανδαλισμό του Έλγιν, και η ευγνωμοσύνη του είναι τόσο μεγάλη που πρόθυμα θα έδινε στον Έλγιν μια θέση ανάμεσα στους ευεργέτες της ανθρωπότητας. Μυκτηρίζει το Βύρωνα και σχετίζει την κλοπή των μαρμάρων με τα ένδοξα τρόπαια του Νέλσον.
Δύο μακροσκελείς επιστολές έστειλε ο Καβάφης στο περιοδικό με το ίδιο χαρακτηριστικό ειρωνικό του ύφος. Η μόνιμη δικαιολογία των Άγγλων ότι κινδυνεύουν τα μάρμαρα τότε από το μεσανατολικό, ο Καβάφης τους απαντούσε, λύστε το πρόβλημα που εσείς δημιουργήσατε για να μην κινδυνεύουν ούτε τα μάρμαρα ούτε και οι άνθρωποι. Αγαπούσε την Αγγλική κουλτούρα αλλά ήταν αντίθετος με τα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια, έχοντας γνώση της ιστορίας και της πολιτικής, στοχάστηκε πολύ πάνω από τις τύχες του ελληνισμού και προσπάθησε με τα ιστορικά σύμβολα και πρόσωπα να καυτηριάσει και να δείξει τον δρόμο για την επιβίωση του ελληνικού στοιχείου , προειδοποιούσε για τα μελλούμενα . Ουδένα αγώνα εθεώρει περιττόν δια την εξυπηρέτησιν του ελληνισμού [Γ.Λεχωνίτης] Η αλληλογραφία με τον Άγγλο συγγραφέα Ε.Μ.Φόρστερ αναδεικνύει πόσο συμφωνούσαν και οι δύο για τον καταστρεπτικό αγγλικό ιμπεριαλισμό.
Ο Βάρναλης συμβούλευε , κάθε γνώμη ενός δημιουργού πρέπει να τοποθετείτε μέσα στο πνεύμα της εποχής του, έπειτα μέσα στο πνεύμα της δικής του τέχνης ,και τέλος στην αισθητική του εξέλιξη. Ποιο ήταν όμως το πνεύμα της εποχής;
Η Αίγυπτος ήταν ένα βρετανικό προτεκτοράτο, λογοκρισία, αστυνομοκρατία, οι μυστικές υπηρεσίες κυβερνούσανε, δεν έδιναν ούτε άδεια έκδοσης εφημερίδας αν δεν πρόσκειται φιλικά προς τα αγγλικά συμφέροντα.
Το παροικιακό κεφάλαιο εκτελεί χρέη πολύτιμου υπηρέτη, ασχολείται στην αρχή με τις θαλάσσιες μεταφορές και αργότερα με το βαμβάκι, καμία ελπίδα για ανεξάρτητη ελληνική οικονομική πολιτική στην Αίγυπτο. Οι Άγγλοι κρατούν για τον εαυτό τους το εμπόριο και δεν βλέπουν την ελληνική παροικία με καλό μάτι. Στις 15 Μαρτίου 1891 δημοσιεύεται « Η Ελληνοαιγυπτιακή Σύμβαση» που απαγορεύει την εισαγωγή ελληνικών καπνών στην Αίγυπτο. Δριμύτατες επικρίσεις για τον Τρικούπη και τους Άγγλους. Με υπόδειξη των Άγγλων ετοιμάζεται νομοσχέδιο εις βάρος του ελληνισμού για περιορισμό της ελληνικής ιθαγένειας και της ετεροδικίας, νέοι αστυνομικοί κανονισμοί για τα νυχτερινά κέντρα και νέους φόρους ειδικότητας.
Ο Κ.Π.Καβάφης είχε να γράψει ποίηση πέντε χρόνια, πενθούσε και τον πρόσφατο θάνατο του αδελφού του Πέτρου Ιωάννη. Τι είναι αυτό που τον βγάζει από το πένθος και την απραξία και πιάνει την πέννα. Εμφανίζεται στο μεγαλύτερο λογοτεχνικό περιοδικό της Αγγλίας Nineteenth Century ένα κείμενο περί αστεϊσμού για την επιστροφή των μνημείων στην Ελλάδα από τον Νώουλς διευθυντή του ( έχουν προηγηθεί και κάποιες ύβρεις από την βασίλισσα του Βελγίου σε βάρος του ελληνικού λαού ) και ο Καβάφης του απαντάει γεμάτος αγανάκτηση, τον αποκαλεί υβριστή, ελαφρόμυαλο και μικρόψυχο. Υπερασπίζεται τις ελληνικές κυβερνήσεις και τελειώνει, δικά μας είναι ότι θέλουμε τα κάνουμε. Ο Φόρστερ λόγιος της εποχής προσυπογράφει το κείμενο του Καβάφη με επιστολή του στο περιοδικό και τους θέτει εμπρός στο δίλημμα του πολιτισμού τους. Ο Φρειδερίκος Χάρισον έγραψε Απόδοτε τα Ελγίνεια Μάρμαρα. Ο Κ.Π.Καβάφης δεν τους απαντάει με ποίηση όπως έκανε στην περίπτωση του Ντινσουάι ( μαρτυρικό χωριό που εκτελέστηκαν αθώοι φελάχοι ) αλλά με μαχόμενη δημοσιογραφία. Στις 27 Μαρτίου 1891 παρότι ήταν δημόσιος υπάλληλος με Άγγλους προϊσταμένους γράφει την πρώτη επιστολή.
Εν τη εξάψει του ο κ. Νώουλς τι δεν λέγει! Εκθειάζει την κλοπή του Έλγιν και η ευγνωμοσύνη του είναι ευλάβεια και φροντίδα προς τα αρχαία μνημεία Δεν αναγράφω περισσοτέρας εκ των παρατηρήσεων του κ. Νώουλς. Είναι της αυτής ποιότητας και αι επίλοιποι . Ο ανήρ εις άλλας περιστάσεις απέδειξεν ότι δεν αμοιρεί παιδείας, ορθής κρίσεως, και άλλων φιλολογικών προσόντων. Εκθειάζει το βανδαλισμό του Έλγιν, και η ευγνωμοσύνη του είναι τόσο μεγάλη που πρόθυμα θα έδινε στον Έλγιν μια θέση ανάμεσα στους ευεργέτες της ανθρωπότητας. Μυκτηρίζει το Βύρωνα και σχετίζει την κλοπή των μαρμάρων με τα ένδοξα τρόπαια του Νέλσον.
Δύο μακροσκελείς επιστολές έστειλε ο Καβάφης στο περιοδικό με το ίδιο χαρακτηριστικό ειρωνικό του ύφος. Η μόνιμη δικαιολογία των Άγγλων ότι κινδυνεύουν τα μάρμαρα τότε από το μεσανατολικό, ο Καβάφης τους απαντούσε, λύστε το πρόβλημα που εσείς δημιουργήσατε για να μην κινδυνεύουν ούτε τα μάρμαρα ούτε και οι άνθρωποι. Αγαπούσε την Αγγλική κουλτούρα αλλά ήταν αντίθετος με τα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια, έχοντας γνώση της ιστορίας και της πολιτικής, στοχάστηκε πολύ πάνω από τις τύχες του ελληνισμού και προσπάθησε με τα ιστορικά σύμβολα και πρόσωπα να καυτηριάσει και να δείξει τον δρόμο για την επιβίωση του ελληνικού στοιχείου , προειδοποιούσε για τα μελλούμενα . Ουδένα αγώνα εθεώρει περιττόν δια την εξυπηρέτησιν του ελληνισμού [Γ.Λεχωνίτης] Η αλληλογραφία με τον Άγγλο συγγραφέα Ε.Μ.Φόρστερ αναδεικνύει πόσο συμφωνούσαν και οι δύο για τον καταστρεπτικό αγγλικό ιμπεριαλισμό.
Δεν δανείζεται τους ήρωες του από την εξέγερση του 21 στην Ελλάδα που είναι χρονικά πιο κοντά σε αυτόν και είναι γεμάτη από ηρωικές μορφές που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν κάθε ποιητή.
Οι μύθοι των ποιημάτων του και τα πρόσωπα υπαρκτά ή φανταστικά είναι από την ελληνιστική και ελληνορωμαϊκή εποχή με επίκεντρο την Αλεξάνδρεια και δεν ήταν τυχαίοι, έβλεπε ταύτιση ρωμαϊκού και αγγλικού ιμπεριαλισμού, χρονικός συνταυτισμός. Το περίφημο PAX ROMANNA ήγουν PAX BRITANNICA τα λέει όλα. Αντιλαμβανόταν την χρησιμότητα τον αγγλικών αποικιών προς όφελος του εμπορίου και των αγγλικών μονοπωλίων αλλά αρνιότανε να δεχθεί την αρπαγή των αρχαίων για τον στολισμό του βρετανικού μουσείου με ξένα αγγεία που δεν δένουν ούτε με την ιστορία τους ούτε με τον πολιτισμό τους και κυρίως χωρίς την σύμφωνη γνώμη του ιδιοκτήτη τους, του ελληνικού λαού.
Γιώργος Σφακιανάκης. Μάρτης 2013
